معمای مرموز خـانه‌های متروکـه

همشهری آنلاین_ سحر جعفریان: چالش‌هایی که دلیل اصلی بروز آنها تراکم بافت‌های فرسوده و پلاک‌های متروکند. پلاک‌هایی که در اغلب اوقات سرنوشتشان در ابهام یا حتی وحشت فرو رفته است. بی‌شک شما هم درباره خانه‌هایی که گذشته‌ای پر حاشیه و شایعه داشته‌اند، شنیده و خوانده‌اید و امروز خالی از سکنه، همسایه‌ها و اهالی را به نوعی آزار می‌دهند. در نهمین تکه از پازل پایتخت نیز به سبب تراکم بالای بافت‌های فرسوده و خانه‌های متروک و خالی که آمار آنها روی عدد ۵۶‌درصد در منطقه ثبت شده است، ‌گاه دردسرهای زیادی برای شهروندان ایجاد می‌کنند. دردسرهایی که صدای اعتراض اهالی را درآورده است و امیدوارند که با تأمین اعتبارات مالی لازم برای رفع آنها، دردسرهایشان برطرف شود. در این گزارش به بررسی ابعاد مختلف وجود خانه‌های متروک وگاه خوفناک در محله‌های منطقه پرداخته‌ایم. گفت‌وگوی ما را با اهالی و مسئولان شهری بخوانید.  

• وحشت گردی

محله شهید «دستغیب» محله‌ای شلوغ و البته فرسوده است با کوچه‌هایی باریک، خیابان‌هایی کم‌عرض و ساختمان‌ها و پلاک‌های در اصطلاح «ریزدانه» و تنگ هم. با یکی از اعضای شورایاری محله به سوی خانه‌ای متروک در خیابان شهید «دانش» قدم می‌زنیم. «محمدتقی حاجی خوئینی‌ها»، در این‌باره می‌گوید: «در این محله تا دلتان بخواهد خانه فرسوده وجود دارد. بیش از ۷۰‌درصدخانه‌های محله شهید دستغیب، قدمتی بالای ۳۰ سال دارند. بخشی از کار ما در شورایاری محله در کنار کار کارشناسان دفاتر توسعه محلی، شناسایی پلاک‌های فرسوده برای نوسازی و تجمیع است و البته شناسایی خانه‌های متروک و خالی که اینجا تعدادشان نزدیک به ۶ خانه است، نیز به آن اضافه می‌شود. » صحبت‌هایش به اینجا که می‌رسد، خانه متروک مورد نظر را در مقابلمان می‌بینیم. خانه ۲ طبقه‌ای که به زحمت آجر روی آجرش مانده با پنجره‌ای کوچک و شیشه‌های شکسته و دیوارهای دود گرفته. در خانه فلزی است با یک قفل بزرگ بر روی آن. ظاهر خانه مانند هزاران خانه متروک و تاریکی است که می‌توان در شهر پیدا کرد. حاجی خوئینی‌ها ادامه می‌دهد: «نزدیک ۲۰ سال می‌شود که این خانه خالی است و صاحبش را پیدا نکرده‌ایم. بوی نامطبوع و سر و صداهای عجیب و غریبی که‌گاه از داخل آن شنیده می‌شود، چند باری پای شهرداری و نیروی انتظامی را به میان کشیده است ولی برای حل مشکلات آن، تاکنون راه به جایی نبرده‌ایم. بچه‌های این محدوده از این خانه به‌عنوان «خانه وحشت» یاد می‌کنند. گاهی شیطنت می‌کنند و برای ورود به خانه، راهی باز می‌کنند و می‌گویند می‌خواهیم وحشت‌گردی کنیم. مساحت زیادی هم دارد. چند باری از سوراخ سنبه‌هایش سرک کشیده‌ایم، اما جز صدا، چیزی نشنیده‌ایم. جدای از ترسی که بر دل همسایه‌ها انداخته و عبور و مرور را در ساعت‌های منتهی به شب در اطراف آن محدود کرده است اما این ملک می‌توانست با نوسازی و تغییر کاربری خیلی از نیازهای ورزشی و فرهنگی محله را کاهش دهد. »

• زودتر تعیین تکلیف شوند

محله امامزادگان «عبدالله» و «زید»(ع) هم یکی دیگر از محله‌های منطقه ۹ است که بازار شایعه‌های رعب‌آور درباره برخی خانه‌های متروکش داغ است. اینها را «اصغر یزدی» از ساکنان بومی محله می‌گوید و ادامه می‌دهد: «راستش را بخواهید اینجا خانه‌های متروکی که پشت سرش شایعه بسازند، کم نیست. اما واقعیت این است که خانه‌های متروک محله ما به مکانی امن برای معتادان، سارقان و افراد کارتن‌خواب منطقه تبدیل شده است. افراد آسیب دیده‌ای که در شرایط کنونی جامعه، با این وضع اقتصاد و مسکن، همه تلاش‌شان را می‌کنند تا پناهگاه‌های مجانی خود را، به هر جان کندنی هست، حفظ کنند. یکی از این شیوه‌ها، شایعه پراکندن است که برای مثال می‌گویند این خانه جن و روح دارد و از این حرف‌ها. به گمانم خانه‌های متروک پایین شهر فقط خلافکار دارد. » «محسن دودانگه» از اعضای شورایاری محله امامزادگان عبدالله و زید(ع) است. به قولی، سجل و تاریخچه محله در دستش است. او می‌گوید: «در این محله بیش از ۲۵ خانه متروک و خالی داریم که تعداد کمی از خانه‌ها، مالکانشان در دسترس نیستند در واقع همان‌هایی که شایعه پیرامونشان می‌چرخد. به‌ویژه اینکه این محله مهاجرنشین نیز است. هرکسی روایتی بر گرفته از قوم و فرهنگ خود، به شایعه‌ها اضافه می‌کند. در اینجا خانه‌ای است که اعضای آن بنا به بیماری خاص، سال‌ها پیش، یکی یکی فوت کردند. اکنون مگر می‌شود داستان‌های عجیب و غریب پیرامون آن را در جایی و محفلی از این محله نشنید!؟ این‌گونه خانه‌ها هرچه زودتر تعیین تکلیف شوند، بهتر است. »

• حمام نفرین شده یا گزارش یک مرگ طبیعی؟  

سال‌ها پیش، حمام متروکی در محله «شمشیری» در خیابان شهید «احمدی» با نمای زهواردررفته‌ای وجود داشت. «علی‌اکبر طوقی» از کاسبان همین خیابان احمدی است که درباره این حمام می‌گوید: «چند سالی بیشتر نیست که به این محله کوچ کرده‌ام. در این مدت هم شایعه‌هایی درباره حمام شنیده‌ام. همسایه‌ها می‌گویند سال‌های خیلی دور که حمام فعال بود، چند نفری در آن مرده بودند. البته برخی براین باور بودند که دلیل آن مرگ و میرها، اختلاف‌های خانوادگی بوده است. قضیه به بیش از ۳۰ سال پیش بر می‌گردد. خدا را شکر چند سال پیش حمام را تخریب کردند و به جای آن واحدهای مسکونی ساختند و با این کار امنیت آنجا بیشتر شد. » داستان‌های دیگری نیز درباره حمام نقل می‌کنند. برای مثال عده‌ای می‌گفتند: «حمامی، ناراحتی‌های روحی و روانی داشته است! ‌» «حسن زاغری» یکی از اعضای شورایاری محله اما براین باور است: «صابون پلاک‌های متروکه و مخروبه همواره به تن شورایاری و مجموعه مدیران شهری خورده و می‌خورد. معمولاً هرچند وقت یکبار به محل متروکه برای پاکسازی از انواع آلودگی و تاراندن افراد آسیب دیده که در آن پناه گرفته‌اند، اعزام می‌شویم. شایعه‌های این حمام هم بی‌اساس بود. به یادم دارم پدر مرحومم می‌گفت آن اوایل آغاز به کار حمام، یک نفر در گرمخانه حمام حالش بد شد و همانجا فوت کرد. این موضوع مایه رسوایی حمام‌دار شد که می‌گفتند حمامش نفرین شده است! اینها همه شایعه‌هایی هستند که گاهی ترسناک، گاهی خنده‌دار و گاهی دور از ذهن است. »

• احتکار متروکه‌های پول‌ساز

مال‌ها قد می‌کشند، برج‌ها بزرگ می‌شوند و خانه‌های متروکه اما هنوز مخوف و تاریک باقی می‌مانند تا شاید قیمت زمین و ملک، بیشتر و سودآورتر از این ارقام که هست، شود. در اصل برای همین است که اغلب مالکان این پلاک‌های شایعه‌ساز، قفل بر در و پنجره بناها زده‌اند و رفته‌اند به امید روزی که بهای آن با گنجی زرین برابری کند. «مهدی امانی»، معمار و کارشناس شهرسازی در این‌باره می‌گوید: «خانه‌های متروکه در محله‌های قدمت‌دار را می‌توان از چند منظر بررسی کرد. مهم‌ترین آنها این است که معمولاً این‌گونه خانه‌ها به نوعی احتکار می‌شوند تا در زمانی دورتر به قیمتی وسوسه انگیزتر به فروش برسند. در این فاصله هم طبیعی است با متروکه بودنشان، دردسرهایی را برای همسایه‌ها به وجود آورند. این دردسرها را می‌توان از بروز مشکلات زیست‌محیطی تا آلودگی بصری و کاهش ضریب امنیت و ایمنی طبقه‌بندی کرد. » امانی، همچنین می‌افزاید: «تعیین مالیات تصاعدی بر خانه‌های خالی می‌تواند راهگشا باشد تا متروکه و مخروبه بودن بنا مشکلی را فراهم نکند. این پیشنهاد بارها از سوی جامعه مهندسان و شهرسازان مطرح شده است که متأسفانه از سوی مدیران شهری و البته قانون گزاران تاکنون پیگیری جدی نشده است. این وضع مالیات می‌تواند از انباشت و رسوب سرمایه جلوگیری کند و سرمایه‌های راکد را به چرخه تولید خدمات تزریق کند. اذعان به این نکته که کاربری تجاری در شهر متقاضی بیشتری دارد نیز راهی دیگر برای ترغیب مالکان به ساخت‌وساز برای افزایش سرانه‌های مختلف محله‌ها و شهر است. »

• اول اخطار می‌دهیم بعد تخریب می‌کنیم

«سید علی طالبی»، رئیس اداره املاک شهرداری منطقه ۹، درباره خانه‌های متروکه می‌گوید: «در منطقه ۹ بیش از ۴۰ خانه متروکه وجود دارد. خانه‌هایی که از نظر نظافت و بهداشت مشکل‌ساز هستند در اولویت رسیدگی معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست منطقه قرار می‌گیرند. تجمع معتادان و کارتن‌خواب‌ها در این خانه‌ها نیز با مشارکت اداره خدمات اجتماعی شهرداری و نیروی انتظامی برطرف می‌شود. درباره خانه‌هایی که سازه آنها با خطر ریزش مواجه است، ضمن تشکیل کمیته اضطرار، نیروی انتظامی، مالک را شناسایی و اخطار به تعمیر یا تخریب صادر می‌شود. در صورتی که مالک‌ترتیب اثر ندهد، بنا بر رأی دادسرا و قاضی پرونده شهری، با حضور کارشناسان حقوقی شهرداری و نیروی انتظامی، دستور تخریب اجرا می‌شود. » طالبی همچنین می‌افزاید: «براساس ماده ۵۵ قانون شهرداری وبند ۱۴ همین قانون، درصورتی‌ که ساختمان یا گودبرداری دارای خطر تشخیص داده شود به صاحب ملک اخطار می‌دهیم تا خطر را رفع کند اما اگر اقدامی انجام ندهد، شهرداری وارد عمل شده و رفع خطر می‌کند و هزینه‌های این رفع خطر به‌صورت اجرائیه از مالک یا ورثه دریافت خواهد شد. » ماه گذشته ساختمان متروکه و خطرآفرین ناحیه یک پس از مدت‌ها پیگیری اهالی و شهرداری با دستور قاضی تخریب شد.

• خبری از گنج نبود!

یک دهه پیش، شایعه وجود گنج در خانه‌ای متروک و بزرگ در محله شمشیری، که زمانی عمارتی پر رفت‌وآمد بود، موجب شد تا مجتمعی چند ۱۰ واحدی به جای آن ساخته شود. «صادق چوبدار» از اهالی قدیمی محله می‌گوید: «آن زمان شایعه شده بود که در خانه متروک و بزرگ خیابان «حسینی»، گنجی بی‌پایان دفن شده است. خیلی از شب‌ها از آن عمارت، صدای کوبیدن و سر و صداهای عجیب شنیده می‌شد. در ابتدا همه اهالی ترسیده بودند و می‌گفتند پای ارواح به محله باز شده است. بچه‌ها هرگز حوالی آن خانه بازی نمی‌کردند. چند باری دیده شد که چند مرد با دستگاه‌های بزرگ و کوچک از بام خانه به داخل آن نفوذ می‌کنند. تا اینکه این شایعه‌ها، مالک را به فکر انداخت تا با ساخت‌وساز، هم نوسازی کند هم اگر گنجی هست، خود پیدا کند. بسیار گودبرداری کردند، اما خبری از گنج نبود. » «صغری محمودی» نیز ضمن تأیید شایعه وجود گنج در خانه متروکه می‌گوید: «به گمانم اوضاع و احوال نامناسب اقتصادی و تاریخچه محله که می‌گفتند اینجا زمانی باغ بوده و محل رفت‌وآمد شاهان و اعیان و اشراف، موجب شد تا چنین شایعه‌ای درست شود. اگرنه آن خانه متروکه، تنها پاتوق معتادان بود و دزدانی که به آنجا می‌آمدند. »